آیا چشم‌زخم می‌تواند باعث بیماری شود؟ این سوال در میان بسیاری از خانواده‌ها، به‌ویژه در فرهنگ‌های مذهبی و سنتی، بارها مطرح شده است. وقتی بیماری ناگهانی و بی‌علت در کودکی سالم یا بزرگ‌سالی پرانرژی رخ می‌دهد، ذهن‌ها ناخودآگاه به سمت «چشم خوردن» می‌رود. اما آیا این باور صرفاً ریشه در خرافه دارد یا شواهدی برای تأثیر آن وجود دارد؟ در این گزارش، با ترکیب تجربه‌های زیسته، متون دینی و مطالعات پزشکی، این ارتباط را بررسی می‌کنم.
تجربه‌ای واقعی: بیماری ناگهانی و شک به چشم‌زخم
چند سال پیش، برادرزاده‌ی من که تازه در مسابقه‌ای علمی مقام آورده بود، فردای جشن خانوادگی ناگهان دچار تب شدید و استفراغ شد. پزشکان ابتدا به عفونت ویروسی مشکوک بودند اما هیچ عامل مشخصی پیدا نکردند. مادرم بدون تردید گفت: «چشم خورد. خیلی‌ها بهش حسادت کردن». در همان روز سوره‌های فلق و ناس را برایش خواندیم، کمی اسفند دود کردیم، و با آرامش نسبی او در روز بعد، این شک جدی‌تر شد که شاید عامل بیماری چیزی فراتر از ویروس باشد(treatment-disease-due-evil-eye)
چشم‌زخم در احادیث و احتمال بیماری جسمی
در روایت معروفی از پیامبر اسلام (ص) در کتاب الکافی آمده است:
«العَینُ حَقٌّ تُدخِلُ الرَّجُلَ القَبرَ و تُدخِلُ الجَمَلَ القِدرَ»
چشم‌زخم حقیقت دارد؛ مرد را به گور و شتر را به دیگ می‌فرستد.
این روایت نشان می‌دهد که اثر چشم‌زخم می‌تواند تا حد مرگ جسمی پیش رود. همچنین امام صادق (ع) می‌فرمایند:
«لو کانَ شیءٌ یُقدِّمُ القَدرَ لَکانَ العَینُ»
اگر چیزی قبل از تقدیر الهی مؤثر بود، چشم‌زخم بود.
[الکافی، جلد ۶، باب العین]
به گفته‌ی علامه طباطبایی در تفسیر المیزان، چشم‌زخم به‌عنوان نیرویی واقعی که از نگاه و نیت منفی ناشی می‌شود، می‌تواند تأثیر فیزیکی و روانی بر افراد داشته باشد. در تفسیر آیه ۵۱ سوره قلم نیز، احتمال آسیب فیزیکی از نگاه دیگران به پیامبر بررسی شده است.
نگاه روان‌شناسی: اثر تلقین و اضطراب ناشی از باور به چشم‌زخم
بر اساس مطالعه‌ای در Journal of Psychosomatic Research، باورهای فرهنگی درباره‌ی چشم‌زخم می‌توانند منجر به ایجاد علائم روان‌تنی (مانند تهوع، تب، خستگی و اضطراب) شوند. در این تحقیق آمده است:
«در جوامعی که باور به چشم‌زخم قوی است، علائم جسمی بدون منشأ فیزیولوژیک روشن می‌تواند از طریق اضطراب ناشی از تلقین، شکل بگیرد.»
این دیدگاه روان‌شناسان، چشم‌زخم را نه به‌عنوان نیرویی فراطبیعی بلکه به‌عنوان یک «پاسخ روان‌تنی» به استرس و نگرانی ناشی از نگاه و نیت منفی دیگران تحلیل می‌کند.
شواهد پزشکی: آیا چشم‌زخم می‌تواند باعث بیماری واقعی شود؟
اگرچه چشم‌زخم به‌عنوان مفهوم علمی در طب رایج پذیرفته نشده، اما طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO)، در طب سنتی برخی کشورها (از جمله ایران، هند و مراکش)، مداخلات غیرمادی مانند دعا، سوزاندن گیاهان یا خواندن آیات برای درمان بیماری‌های بدون علت مشخص به رسمیت شناخته شده‌اند
در تحقیقی که در PubMed Central منتشر شده، به بررسی تأثیر القای ذهنی و روتین‌های آیینی بر کاهش علائم جسمی پرداخته شده و نتیجه‌گیری می‌کند که حتی بدون وجود عامل بیماری‌زا، کاهش اضطراب می‌تواند منجر به بهبود علائم شود.
«تجربه آرامش ناشی از اجرای مراسم آیینی می‌تواند به تنظیم سیستم عصبی خودمختار منجر شود و علائم جسمی را کاهش دهد.»
پرسش‌های متداول
آیا چشم‌زخم باعث بیماری می‌شود؟
به‌طور مستقیم در پزشکی مدرن اثبات نشده، اما روایات اسلامی آن را عامل واقعی بیماری می‌دانند و روان‌شناسی نیز به نقش اضطراب و تلقین اشاره دارد.نشانه‌های بیماری ناشی از چشم‌زخم چیست؟
نشانه‌هایی مانند تب ناگهانی، بی‌حالی بدون علت پزشکی، اضطراب یا استفراغ‌هایی که دلیل فیزیکی ندارند، در باور عمومی به چشم‌زخم نسبت داده می‌شوند.راه مقابله با بیماری ناشی از چشم‌زخم چیست؟
خواندن سوره‌های فلق و ناس، دعاهای مأثور، استفاده از اسفند و حفظ آرامش روانی از جمله راهکارهایی هستند که در دین و فرهنگ توصیه شده‌اند.آیا باور به چشم‌زخم خرافه است؟
در متون دینی اسلام، چشم‌زخم واقعی تلقی شده است؛ اما برای درک آن باید میان باور دینی، روان‌شناسی و پزشکی تمایز قائل شد.
- ۰۴/۰۲/۳۰