استفاده از تخم‌مرغ برای رفع چشم‌زخم، یکی از آیین‌های سنتی است که در ایران، ترکیه، آمریکای لاتین و برخی کشورهای مدیترانه‌ای رواج دارد. در بسیاری از خانواده‌ها، زمانی که کودکی یا فردی ناگهان بیمار می‌شود یا بی‌قرار است، تخم‌مرغی بر روی بدنش گردانده می‌شود و دعای خاصی خوانده می‌شود. اما این رسم چه ریشه‌ای دارد؟ آیا با آموزه‌های دینی همخوان است؟ و مهم‌تر از آن، آیا واقعا اثری دارد؟
تجربه شخصی: آیین تخم‌مرغ و حس رهایی بعد از آن
در یکی از سفرهایم به روستایی در جنوب خراسان، شاهد بودم که زنی مسن برای نوه‌اش که چند روزی دچار بی‌خوابی و بی‌حالی شده بود، مراسم تخم‌مرغ را اجرا کرد. تخم‌مرغ را سه بار به دور سر کودک چرخاند، دعای «سوره فلق و ناس» را با صدایی آرام خواند و بعد آن را شکست. زرده به‌طور عجیب کشیده و تیره بود. به گفته‌ی خودش: «چشم بد از این طریق کشف و دفع می‌شه.» جالب این‌جاست که کودک ساعاتی بعد خواب راحتی داشت.
دعای چشم‌زخم همراه با تخم‌مرغ: ریشه در سنت یا دین؟
در متون فقهی اسلامی، استفاده مستقیم از تخم‌مرغ برای دفع چشم‌زخم به‌عنوان آیینی وارد نشده است. اما دعای چشم‌زخم بر اساس آموزه‌های دینی به‌ویژه آیات سوره‌های فلق و ناس کاملاً معتبر و توصیه‌شده است. بسیاری از بزرگان دین نیز به خواندن این دو سوره برای دفع شر حسودان و چشم بد تأکید کرده‌اند.
شیخ عباس قمی در کتاب مفاتیح‌الجنان، ضمن اشاره به اثر چشم‌زخم، آیات زیر را برای دفع آن توصیه می‌کند:
سوره فلق: «وَ مِن شَرِّ حاسِدٍ إِذا حَسَدَ»
سوره ناس: «مِن شَرِّ الوَسواسِ الخَنّاس»
برخی خانواده‌ها این آیات را هنگام اجرای آیین تخم‌مرغ تلاوت می‌کنند، اما واقعیت این است که خواندن این دعاها بدون وابستگی به وسیله‌ی خاص نیز کاملاً مؤثر تلقی می‌شود.
تحلیل انسان‌شناسی: تخم‌مرغ به‌عنوان نماد جذب انرژی منفی
در مطالعه‌ای که در Journal of Folklore Research منتشر شده، آمده است:
«در فرهنگ‌های متعدد، تخم‌مرغ به‌عنوان نمادی برای جذب انرژی منفی و پاک‌سازی روحی مورد استفاده قرار می‌گیرد، چرا که تخم‌مرغ نماد زندگی و پتانسیل است.»
Indiana University - Journal of Folklore Research
این مقاله به شباهت‌های آیین تخم‌مرغ در فرهنگ‌های مکزیک، ایران، ترکیه و حتی اروپای شرقی اشاره می‌کند که اغلب با خواندن دعا و سپس شکستن تخم‌مرغ همراه است.
آیا تخم‌مرغ واقعاً چشم‌زخم را جذب می‌کند؟
از نظر علمی، هنوز هیچ داده تجربی معتبری وجود ندارد که ثابت کند تخم‌مرغ می‌تواند انرژی یا چشم‌زخم را «جذب» کند. اما در مطالعه‌ای در حوزه‌ی روان‌تنی منتشرشده در PubMed, آمده است:
«مراسم آیینی و سنتی می‌توانند از طریق تلقین مثبت، استرس را کاهش دهند و تعادل عصبی-هورمونی را بهبود بخشند.»
بر این اساس، عمل چرخاندن تخم‌مرغ به همراه دعا، می‌تواند نوعی تخلیه روانی برای والدین و ایجاد احساس محافظت برای کودک باشد، که در بهبود علائم بی‌قراری یا بیماری خفیف مؤثر است.
پرسش‌های متداول
آیا استفاده از تخم‌مرغ برای دفع چشم‌زخم شرعی است؟
خود تخم‌مرغ در منابع دینی نیامده، اما خواندن دعاهایی مانند سوره فلق و ناس برای رفع چشم‌زخم کاملاً مشروع و توصیه‌شده است.
آیا شکستن تخم‌مرغ بعد از دعا تأثیر خاصی دارد؟
از نگاه روان‌شناسی آیینی، این عمل می‌تواند حس تخلیه روانی و پایان آسیب را القا کند، اگرچه از نظر علمی قابل اثبات نیست.
آیا تخم‌مرغ واقعاً انرژی منفی را جذب می‌کند؟
نه از دید علمی، اما در فرهنگ‌های سنتی، تخم‌مرغ به‌عنوان نماد جذب چشم‌زخم شناخته می‌شود و استفاده از آن بیشتر اثر روانی دارد.
بهترین دعای چشم‌زخم چیست؟
سوره‌های فلق و ناس، به‌خصوص آیه «وَ مِن شَرِّ حاسِدٍ إِذا حَسَدَ»، بهترین دعا برای رفع چشم‌زخم در سنت اسلامی هستند.
